De puberteit is een heftige periode in het leven van elk kind omdat puberen nu eenmaal gepaard gaat met stemmingswisselingen, emoties en intense ervaringen ofwel van intense prikkeling. Puberende kinderen zijn hierdoor echter ook een grote bron van prikkels voor ouders. Niet zelden komen ouders naast hun puber, ook zichzelf of elkaar fiks tegen. Niettemin is het ook weer heel mooi om te zien hoe je kind van kind in een volwassene verandert.
Op c.a. 10 jarige leeftijd begint de prepuberteit en zie je duidelijke veranderingen in het gedrag van kinderen. Leeftijdsgenootjes worden belangrijker en ze worden eigenzinniger en zelfstandiger. Daarna volgt een snelle ontwikkeling van hersenen en lichaam en zie je de grootste veranderingen. We herkennen en herinneren ons dit allemaal als een speciale periode in het leven. Jongens beginnen gemiddeld wat later met puberen dan meisjes. V.a. een jaar of 17 keert de rust terug, het lichaam is klaar maar de hersenen rijpen nog uit tot na het 20e jaar. De meeste ouders ervaren de puberteit als de zwaarste periode in de opvoeding van hun kind. Het is een misvatting te denken dat je als je kinderen naar de middelbare school gaan, minder tijd en aandacht aan ze hoeft te besteden.
Natuurlijk zijn kinderen onderling ook erg verschillend en dus hun puberteit ook. Niet elk kind zal zich met drank, drugs en verkeerde vrienden gaan bezig houden. Gelukkig maar. Veel hangt ook af van toevalligheden en omstandigheden en het temperament van je kind.
Emotioneel turbulente periode
Voor elk kind, sensitief of niet, is de puberteit een periode van emotionele gevoeligheid. Door de snelle veranderingen aan lichaam en geest, is het een emotioneel turbulente periode. De ontwikkeling van het deel van de hersenen (pre-frontale cortex) dat voor de rede, relativering en lange termijn planning moet zorgen en het gedrag moet bijsturen, ontwikkelt zich pas in de latere puberjaren. Daardoor zijn pubers die eerste tijd ook zo’n speelbal van hun emoties en is het hier en nu het enige wat belangrijk is. Hun drang naar nieuwe en intense ervaringen is erg sterk. Dat is evolutionair zo gegroeid. Het doel is dat het kind zich gaat losmaken van ouders en zijn/haar eigen leven gaat leiden om uiteindelijk weg van de familie naar een partner te zoeken. De prikkels die dit proces allemaal oplevert, zijn nodig voor de ontwikkeling van de hersenen. Een kind heeft in de puberteit de meeste moed en kracht om dit allemaal te gaan doen. Zelfs het meest verlegen kind, kan op de golf van de puberteit, enorm vooruit gestuwd worden.
Continu prikkels opzoeken
Pubers lijken wel niet anders te kunnen dan continu de overprikkeling op te zoeken. Zonder prikkeling geen ontwikkeling, en de hormonen geven de puber ook de kracht om de prikkels op te zoeken en te verdragen. Dat het noodzakelijk is, maakt het niet minder ingrijpend. De stemmingswisselingen kunnen enorm zijn en dat betekent zeer veel prikkels. Nieuwe en heftige gevoelens komen plotseling op en overspoelen het kind. Het uitslaan van de vleugels, de nieuwe dingen uitproberen, het ingaan tegen het gezag, etc. geeft gewoon heel veel prikkels. Het is dus eigenlijk helemaal niet zo gek dat een puber het af en toe niet meer ziet zitten! Maar alles heeft zijn grenzen. Prikkels zijn nodig om het brein te laten ontwikkelen maar een teveel aan prikkels is ook niet goed. De opgedane ervaringen vormen de puber voor de rest van zijn/leven maar als de ervaringen te heftig en/of negatief zijn, kunnen ze juist schadelijke sporen achterlaten.
Pubers zijn min of meer continu overprikkeld. Ook niet sensitieve pubers. Daardoor zijn ze extra gevoelig op emotioneel gebied, zo werkt dat immers met overprikkeling. Kleine dingen kunnen een drama worden. Zelfs het meest gelijkmatige kind krijgt hier in deze periode last van. Dan weer voelt het kind zich alsof het de hele wereld aankan en niemand meer nodig heeft, dan weer voelt het zich onzeker en is het weer het kleine kind dat het was. Wees er voor je kind als de troostende en veilige ouder nodig is en laat de puber zich af en toe nog die veiligheid ervaren. Maar help het kind op de andere momenten overprikkeling te managen en houdt in de gaten wanneer het grenzeloos gedrag gaat vertonen. Trek dus aan de rem als het nodig is. Er moet een gezonde balans zijn tussen die prikkels opzoeken en de rust die nodig is om ze te verwerken. Vooral de z.g. sensation seekers (mensen die niet zonder prikkels kunnen en ze continu opzoeken) zullen jou hier in echt nodig hebben.
Pubers en hun ouders
In de puberteit verandert onherroepelijk de relatie met je kind. Ineens ben jij niet meer hun centrale punt. Voor jou als ouder kan het als een afwijzing voelen als leeftijdsgenoten ineens belangrijker lijken dan jij. Ze nemen niet meer klakkeloos aan wat je zegt, wat vriend(inn)en zeggen wordt erg belangrijk. Waarschijnlijk wordt elk onderwerp een discussie. Pubers gaan regelmatig hun eigen gang, wat je ook zegt of doet. Dit is een heel natuurlijk proces, vat het dus niet persoonlijk op maar zie het als een teken dat het goed gaat met de ontwikkeling van je kind. Je líjkt niet meer nodig maar je bént meer nodig dan ooit. Aangezien een puber zichzelf nog moeilijk kan begrenzen terwijl het continu die grenzen wil verleggen, moet jij als ouder de kaders en grenzen bepalen en remmen en sturen als het nodig is. Stukje bij beetje moet je die teugels laten vieren. Als je je realiseert hoe belangrijk het is dat je dat doet en je het niet persoonlijk opvat als je puber probeert je gezag te ontduiken, dan is het wellicht makkelijker om deze taak op je te nemen. Verzet de grenzen niet in te grote stappen. Wees bewust want te ruime grenzen krijg je moeilijk weer ingeperkt. En wees consequent en duidelijk, want ze zullen je nergens mee laten wegkomen!
Het maakt heel veel uit hoe jij als ouder met je puber omgaat. Geef je te veel ruimte en vrijheid, dan heb je kans dat je ze op een nacht ergens laveloos moet oppikken. Geef je ze te weinig, dan gaan ze dingen stiekem doen of juist zo fel de strijd met je aan dat het jullie relatie blijvend verstoort.
Wil je als ouder gerespecteerd worden, toon hen dan ook respect. Wil je dat ze naar jouw adviezen luisteren, luister dan ook naar wat er in hen omgaat. Dat wil niet zeggen dat je alles wat ze je naroepen maar moet slikken, integendeel. Je toont ook respect door hen aan te spreken op gedrag wat respectloos is naar jou toe. Dat opkomen voor jezelf houdt hen een soms broodnodige spiegel voor. De vanzelfsprekende loyaliteit voor jou wordt minder. Je moet het voortaan verdienen. En zij verdienen je aandacht. Hun kijk op dingen is vaak heel verfrissend, serveer het dus niet bij voorbaat af. Maak kennis met je veranderende kind. Denk nooit dat je er niet meer zo toe doet in het leven van je puber. Als ouder heb je nl. veel meer invloed dan je denkt. Je bent hét voorbeeld, dé reddingsboei, degene die de buitengrenzen bepaalt. Ze eisen van je dat je dat bent, ze hebben het nodig. Tegelijkertijd heeft je puber met jou de veiligste band om te experimenteren met tegendraads en kritisch gedrag. Het is een prachtige rol die je als ouder krijgt in deze periode. Verwelkom de puberteit i.p.v. die te vrezen!
Een hoog sensitieve puber
Als je zelf sensitief bent, is er een redelijke kans dat je puber het ook is. Het is belangrijk je te realiseren dat hoog sensitieve pubers vooral pubers zijn. Waarschijnlijk is dit de periode in het leven van je gevoelige kind dat het het meest ‘normaal’ is. De kracht die de ontwikkeling het kind geeft, overwint veel van de typische neigingen van sensitieve mensen. Bijvoorbeeld die van behoudendheid, angstigheid, voorzichtigheid en denken alvorens doen. Het kind kan veel meer hebben, veel meer prikkels aan. Daardoor kan zelfs het meest verlegen sensitieve kind zich toch ontwikkelen tot assertieve jong volwassene. Juist voor sensitieve kinderen is deze periode er een die vol ligt met kansen om dingen te doen en te ontdekken die ze later misschien nooit meer zullen doen of durven. De puberteit is dus voor gevoelige kinderen nog meer een cruciale periode voor het opdoen van ervaringen die het vormen. Je zult wel goed op moeten letten dat het allemaal niet teveel wordt voor je kind. En blijf vooral praten met je kind. Jouw sensitieve puber heeft het voordeel dat jij ook sensitief bent. Waarschijnlijk hadden jullie al een goede band, en zul je beter aanvoelen wanneer je kind wat van je nodig heeft. Maar vergeet niet dat je je sensitieve kind uiteindelijk wel los zult moeten laten en erop moet vertrouwen dat het zich wel redt. Dat proces is misschien niet altijd even makkelijk, maar wel noodzakelijk.
Veel sensitieve ouders maken zich grote zorgen over de puberteit van hun kind. Ze weten niet hoe hun kwetsbare kind zich ooit in de harde wereld moet kunnen handhaven. Zeker als je zelf niet zulke goede ervaringen hebt gehad in je puberteit, dan is het logisch dat je beren ziet op de weg. Je weet dat je hen moet loslaten, maar vindt dat moeilijk. Bedenk dan dat het een proces is waar zowel ouder als kind door moet. Het loslaten gaat in stapjes, telkens geef je ietsje meer verantwoordelijkheid aan je kind, telkens verleg je de grenzen ietsje meer, laat je de rem ietsje meer los. En blijf vooral aanwezig om het hierbij te steunen en hun pogingen te prijzen. Sensitieve kinderen zijn gemiddeld toch wat onzekerder en ze kunnen dit soort aanmoedigingen goed gebruiken. Laat merken dat je trots bent en begrijpt wat ze doormaken. Geef hen respect ook al kun je hen af en toe wel achter het behang plakken. De liefdevolle basis geeft hen het vertrouwen en de veiligheid de buitenwereld in te gaan. Het besef altijd te kunnen terugvallen op de veilige thuisbasis die jij als ouder bent, is in deze jaren belangrijk. Gebruik je gevoeligheid, je intuïtie bij het proces van loslaten. Je voelt wel aan wat een kind aankan of niet.
En jij?
Een puber in huis geeft behoorlijk wat onrust. Het is moeilijk afspraken met ze te maken. Pubers komen te pas en te onpas thuis (liefst te laat) met vrienden en vriendinnen. Ze willen vandaag dit en morgen weer dat. Dan hebben ze weer vrij, moet er weer gelogeerd worden, of dan willen ze weer uit. ’s Morgens zijn ze niet uit hun te krijgen en ’s avonds niet erin met alle conflicten van dien. Elke regel die jullie in je gezin hebben, lijkt opnieuw ter discussie te moeten staan, elke keer opnieuw. Hun stemmingswisselingen gaan zelden ongemerkt door het huis. De eenvoudigste dingen kunnen tot een drama worden opgeblazen. Een in onze ogen kleine tegenslag, kan een puber diep ongelukkig maken. Voor jou als ouder betekent dit veel onverwachte prikkels, en aandacht te moeten geven op momenten die je niet van tevoren zag aankomen. Dit is behoorlijk vermoeiend. Denk daarom niet te licht over deze periode en zorg ook goed voor jezelf. Als jij zelf niet goed gaat, dus prikkelbaarder bent, gaat de relatie met je puber vele malen moeizamer.
De puberteit van je kind kan ook heftige emoties bij jou oproepen. Natuurlijk maak je je zorgen of alles wel goedkomt en is het eng om je kind alleen de wereld in te laten gaan. Maar deze periode kan ook jouw gevoelige kanten, die je sinds je eigen puberteit hebt verstopt, naar boven halen. Je beziet ineens jouw eigen gedrag en puberteit vanuit een andere invalshoek. Het is ook vaak één grote spiegel die je kind jou voorhoudt. Wie laat het nu koud als je kind in dezelfde valkuilen dreigt te stappen als jij vroeger. Of je realiseert je nu pas hoe moeilijk jij het je eigen ouders hebt gemaakt toen jij puberde. Pubers hebben ook het talent om precies datgene te triggeren wat bij jou gevoelig ligt. Hun opmerkingen en discussies dwingen jou naar je eigen gedrag te kijken. Ze leggen jouw beurse plekken haarfijn bloot en nemen geen genoegen met vage uitvluchten. Dat kan heel heftig zijn en misschien verval je in de reflex van verdediging, vermijden en ontkennen. Je krijgt misschien de neiging om je kind met je gezag af te kappen omdat je weigert te erkennen dat jij ook niet perfect bent. Als je persoonlijk gaat opvatten wat ze zeggen, en je vanuit een gekwetste of boze emotie met je puber begint om te gaan, dan raak je hem/haar onherroepelijk kwijt. Je geeft hen dan immers niet het respect waar ze zo naar hunkeren en de strijd neemt alleen maar toe. Pubers zijn er heel gevoelig voor als je geen respect voor hen hebt en als je niet bereid bent echt naar hen te luisteren, dan kun je een moeizame puberteit tegemoet zien. Je kunt deze fase ook zien als een nieuwe stap in je eigen ontwikkeling. Misschien kun je de oude pijn verwerken, misschien kun je vastgeroest gedrag nu eindelijk eens veranderen. Zie het als een kans. Raak je emotioneel zo geraakt dat het je echt niet lukt om in de relatie met je puber uit die valkuilen van gekwetst- of boosheid te blijven, ga dan eens met iemand praten. Alles is beter dan het op je puber af te reageren.
Overslaan van de puberteit
Elke ouder hoopt dat de puberteit van zijn/haar kind makkelijk verloopt. Terwijl je eigenlijk juist blij moet zijn met de tekenen dat een kind zich tegen jou durft af te zetten. Dat kan immers alleen vanuit een veilige basis. Hoewel de puberteit een turbulente tijd is voor zowel ouders als pubers, is niet puberen een teken dat er iets niet goed zit. Hoewel de hormonen een kind een boost en een drive geven om te gaan puberen, kan het zijn dat er iets zodanig dwars zit dat het niet gebeurt. Een kind kan bijvoorbeeld er de energie niet voor hebben door ziekte of psychische problemen. Maar ook een ziekte of traumatische ervaringen in de omgeving kunnen de natuurlijke drang om de vleugels uit te slaan, dempen. Het kan zijn dat het zich niet veilig genoeg voelt of doordat jij als ouder hen de ruimte niet geeft. Ook als een kind om wat voor reden dan ook vroeger volwassen en zelfstandig moest worden, bijvoorbeeld als er gezinsleden ziek zijn of ouders niet de ondersteuning kunnen bieden die een puber nodig heeft, is dat niet goed voor een kind. Als een kind de puberteit overslaat, dan verloopt het proces van het losmaken van de ouders en een eigen gezonde volwassene worden, niet goed en dat geeft later in het leven (psychische, of emotionele) problemen. Pubert jou kind niet, neem dan serieus de moeite om uit te zoeken wat er aan de hand is.