Voor een hoog sensitief kind kan de puberteit een zeer heftige periode zijn. Net als elke puber, krijgt ook een sensitieve puber te maken met grote stemmingswisselingen en grote veranderingen in hun leven. Het is een periode van veel mogelijkheden maar ook van veel prikkels. Van grote hoogten en diepe dalen. Dat hoort erbij, het is normaal, maar kan behoorlijk ingrijpend zijn als je al zo gevoelig bent!
Allereerst zijn hooggevoelige pubers gewoon pubers. Zij maken dezelfde ontwikkelingsfasen door als alle pubers. Het losmaken van het kind zijn en het ontdekken van wie ze zijn en wat ze willen. Daarbij horen intense emoties, het uitproberen van nieuwe dingen en het afzetten tegen wat vertrouwd was. Allemaal dingen waarbij veel prikkels zullen worden opgedaan. Voor hooggevoelige kinderen kan het daarom nogal eens een zware periode zijn. Gelukkig is de puberteit ook de tijd waarin een mens vanuit een innerlijke drang deze uitdagingen het best aankan. Ook hooggevoelige kinderen.
De puberteit in vogelvlucht
De puberteit begint eigenlijk al op de lagere school. Ineens worden andere dingen belangrijker dan voorheen en begint een kind zelfstandiger te denken en zijn/haar eigen weg te zoeken. Het lichaam verandert en daardoor moet een puber voortdurend aan zijn eigen lichaam wennen. Dat maakt ze onzeker, soms klungelig. Ze worden zich tegelijkertijd bewuster van hun lichaam met als gevolg dat nogal wat pubers zich onzeker voelen of zich schamen over hun uiterlijk. Omdat elk kind zijn eigen tempo volgt, zie je in deze tijd ook grote verschillen met leeftijdsgenootjes terwijl veel pubers juist zo veel mogelijk hetzelfde willen zijn om zo min mogelijk op te vallen. Voor het eerst ongesteld worden of een zaadlozing krijgen, is het bewijs van het feit dat lichamelijk gezien de volwassenheid bereikt is. Echter, de emotionele en geestelijke groei gaat nog lang door.
Ook het gevoel en het denken verandert in de puberteit. Ineens zien kinderen dingen anders en leggen ze nieuwe verbanden. Het zijn geen kinderen meer, het zijn pubers. Ze veranderen van gedrag en worden verrast door het feit dat anderen daardoor anders op hen reageren. Dat is soms best schrikken. Het geeft veel prikkels en sensitieve pubers wordt het dan nogal eens teveel. Pubers begrijpen vaak zichzelf niet goed meer. Dat is allemaal erg verwarrend en het is dan ook logisch dat pubers soms door het lint gaan of dramatisch doen. Dat kan bijna niet anders. Eenmaal op de middelbare school, gaan de veranderingen vaak heel snel. Vrienden en vriendinnen worden ineens veel belangrijker, er ontstaat meer wrijving met de ouders en de pubers willen zelf bepalen wat ze doen. Een puber begint ineens heel anders te kijken naar zijn/haar ouders, naar wat ze zeggen en wat ze doen. De puber krijgt vaker discussies met zijn/haar ouders over allerlei dingen, probeert de grenzen die zij stellen op te rekken. Je zou misschien denken dat dit soort gedrag niet past bij je sensitieve kind, maar reken er maar op dat het toch zal gebeuren. Uiteraard zal elke puber, ook de sensitieve, het op zijn/haar eigen manier doen want geen kind is hetzelfde.
Tijdens de puberjaren wordt er enorm veel verspijkerd in de hersenen. Eerst worden er veel hersencellen aangemaakt en daarna wordt daar weer een deel van opgeruimd. Allemaal op basis van wat je meemaakt en wat je leert. Niet alle delen van het puberbrein brein ontwikkelen zich even snel. Het deel (de pre-frontale cortex) waar mensen mee plannen, zichzelf tot de orde roepen en waarmee verstandig gedrag wordt gestuurd, blijft de eerste jaren fors achter in ontwikkeling. Daarom kunnen pubers dat soort dingen ook zo slecht. Daarom zijn ze zo impulsief en speelbal van hun emoties en gedachten. Het is dus voornamelijk een kwestie van geduld hebben, de hersenen komen echt wel zover en dan wordt de puber beter in die dingen. Na ongeveer de 16-17e verjaardag keert de rust terug in het puberhoofd omdat de pre-frontale cortex dan ook is gaan werken. De hersenen rijpen echter dan nog vele jaren door door, tot wel na het 20e jaar!. Eigenlijk ben je pas vanaf zo’n 25 jaar echt “af”. Overigens lopen jongens vooral de eerste jaren van de puberteit c.a. 2 jaar achter op meisjes wat betreft hun hersenontwikkeling. Ook hun lichamelijke groeispurt begint wat later. Maar bij hen gaat het lichamelijke groeiproces langer door waardoor ze toch weer gemiddeld groter worden dan de meisjes.
Omdat de hersenen zo enorm veranderen in de puberjaren en ook nog daarna, en er zoveel ontwikkeling plaats vindt, zijn middelen als alcohol en drugs zo slecht. De groei en ontwikkeling van hersenen wordt door die middelen geremd en je blijft dus eigenlijk “dommer” dan je zou zijn geworden. Dat kan wel een schooltype of meer schelen. Een verloren ontwikkeling is nooit meer in te halen. Ook hoe goed je je kan concentreren en je geheugen verminderen fors door die middelen, voor de rest van je leven. Het puberbrein is veel minder goed dan het volwassen brein in staat om aan te voelen wanneer het genoeg is geweest èn is er nog eens gevoeliger voor. Pubers gaan dus veel sneller over die kritische grens heen waarbij het echt gevaarlijk wordt. Overigens remmen ook kleine hoeveelheden alcohol of drugs de hersenontwikkeling. Aangezien het bekend is dat pubers nog moeilijk verleidingen kunnen weerstaan, is het beter om kinderen zo veel mogelijk weg te houden van drugs en alcohol. Het veel gebruikte argument dat ze er mee om moeten leren gaan en dan beter in staat zijn zich te matigen is, aangetoond, niet waar. Ouders, scholen, winkeliers en discotheken moeten de grenzen stellen. Pubers kunnen die verantwoordelijkheid nog niet aan doordat hun hersenen er nog niet aan toe zijn.
Sensitieve pubers zullen zich minder snel zo beschadigen. Gelukkig verdwijnt de neiging tot reflecteren, eerst denken dan doen nl niet geheel in de puberjaren. Hun sensitieve eigenschap remt dus het typische puberen voor een deel. Dat betekent dat sensitieve pubers relatief voorzichtiger zijn dan hun leeftijdsgenootjes en zich minder snel aan destructief gedrag zullen wagen. Ze denken nog enigszins na over de gevolgen van wat ze doen, nemen minder grote stappen. Als ze een goede band hebben met hun ouders, zijn zij meestal relatief goed aanstuurbaar. Daarentegen zullen zij mogelijk meer last hebben van alle veranderingen en stemmingswisselingen zodat het voor henzelf niettemin een heftige periode wordt. Maar, weest gerust, hooggevoelige kinderen hebben meestal al een krachtige ziel. Ze zijn wijs, gewetensvol en eerlijk. Je zou kunnen zeggen dat zij dus al een stukje van hun eigen Ik in hun kinderjaren hebben gevonden. Dat scheelt weer in de puberteit.
Pubers en hun ouders
Van nature zijn pubers geneigd om zich te gaan afzetten tegen hun ouders. Niet meer klakkeloos doen wat ze zeggen, dingen ter discussie te stellen en grenzen proberen op te zoeken in de relatie met die ouders. Alleen hebben pubers hun ouders nog heel hard nodig. Om te beginnen heb je die veilige thuisbasis nodig om zelfvertrouwen te hebben om de wijde wereld in te gaan, wetende dat als het nodig is ze er voor je zullen zijn. Daarnaast is het de taak van de ouders om in deze jaren voor ‘pref-frontale’ cortex te spelen. Omdat een puber dat zelf nog niet goed kan, zullen de ouders aan de langere termijn moeten denken en het gedrag van het kind afremmen en bijsturen waar dat nodig is. De neiging van pubers om alle grenzen die ze tegenkomen, proberen te overschrijden, moet door ouders in goede banen worden geleid. Teveel vrijheid lijdt tot grenzeloosheid en daar hebben ze de rest van hun leven last van. Daarom hebben pubers grenzen nodig, die stapje voor stapje kunnen worden verruimd. Die situatie geeft de puber alle gelegenheid om te oefenen met confrontaties op dat vlak en om uit te vinden wie zij/hij is.
Sensitieve pubers zijn vaker dan andere pubers bezig met de ander. Ze willen mensen immers niet onnodig kwetsen of lastig zijn. Dat passen ze ook toe op hun ouders. Ze willen hen liever niet teleurstellen en passen zich soms zoveel aan dat ze onvoldoende toe komen aan het zich los maken van hun ouders. Ook als een puber te onzeker is, kan het proces niet goed verlopen omdat het de ouders nog te veel nodig heeft om zich veilig te voelen. Het is belangrijk dat ouders dit in de gaten houden en hun kind steunen en aanmoedigen in het hele proces. Voor de puber is het goed om te weten dat hun twijfels en gevoelens die betrekking hebben op hun ouders iets is wat bij de puberteit hoort en dat het goed is dat ze die hebben.
Een veel gehoorde ‘klacht’ van pubers is dat ze het gevoel hebben dat niemand hen begrijpt. Dat kan heel pijnlijk een eenzaam zijn. Ouders kunnen proberen hun kind te begrijpen door veel met hen te praten, maar het is niet altijd mogelijk om een puber te begrijpen. Omdat het zo’n speciale fase is in het leven, is het als je er niet in zit moeilijk te volgen. Waar een schoolkind nog het gevoel heeft dat ouders alles begrijpen en aanvoelen, merkt een puber dat dat niet meer zo is. Dat is een normale stap in het zelfstandig worden, maar het kan hard aankomen. Maar het hoeft niet in een klap. Ouders snappen vaak meer dan pubers denken, ook al hebben ze een andere mening. Zij zijn immers ook pubers geweest. Blijf vooral met elkaar praten. Lukt dat echt niet, zoek dan zijn er misschien andere volwassenen die die rol kunnen overnemen. Een puber heeft niet voldoende aan leeftijdsgenootjes, ook al lijkt dat misschien wel zo.
De basis voor een goede pubertijd wordt gelegd vóór dat die eigenlijk begint. Een goede band tussen ouders en kind, liefdevolle aandacht, en voldoende voeding (geestelijk en lichamelijk), zorgen voor een goede basis. Het kind weet dat hij/zij niet aan zijn lot zal worden overgelaten, heeft voldoende vertrouwen in zichzelf en de wereld, en weet dat er grenzen zijn en spelregels in het leven en respecteert deze over het algemeen. Tijdens de puberjaren lijken al deze dingen even vergeten, maar ze komen vanzelf weer terug als de woelige jaren voorbij zijn. Je moet deze jaren zien als een belangrijke stap in het opgroeien van kind naar volwassene. Niet alleen belangrijk voor het kind, maar ook voor de ouders want het losmakings-proces is ook voor hen ingrijpend. Verandering geeft pijn maar zonder pijn ook geen verandering. Het proces is voor beide kanten ingrijpend maar noodzakelijk.
Sensitieve pubers op school
Ook het meest gevoelige schoolkind gaat op een gegeven moment naar de middelbare. En daar heeft het het lang niet altijd gemakkelijk. Elk kind moet hieraan wennen en sensitieve kinderen hebben daar wat meer moeite mee. Ze lijken vaak nog wat te jong om zich in deze omgeving staande te houden en hebben nogal eens wat meer steun en begeleiding nodig van mentor en docenten. Zitten op een middelbare school, betekent dat je je dagelijks begeeft in een omgeving met veel prikkels. Er worden nieuwe eisen aan een kind gesteld door alle wisselende lessen en nieuwe vakken en het sociale gebeuren op de middelbare. Er wordt minder op de kinderen gelet, en meer zelfredzaamheid verwacht wat nogal eens tot onderlinge conflicten of pestgedrag kan leiden. Al met al een omgeving die niet ideaal is voor sensitieve personen. In deze fase is het waarschijnlijk nodig dat ouders hun kind aanmoedigen en steunen en voor hen opkomen als het nodig is. Betrokkenheid geeft kinderen houvast. Denk niet dat ze het maar moeten kunnen redden nu ze op de middelbare school zitten.
Wat hebben sensitieve pubers nu specifiek nodig op school? Zelf hebben ze voorkeur voor kleinere klassen, minder wisselingen van kinderen en vakken en de mogelijkheid om zich ergens terug te kunnen trekken om wat rust te vinden. Duidelijkheid over wat er van hen verwacht wordt en wat ze kunnen verwachten van hun docenten is belangrijk. Ook een goede structuur helpt hen om houvast te vinden. Onrechtvaardigheid en willekeur is iets waar ze slecht tegen kunnen. Ze hebben behoefte aan emotioneel begrip van hun docenten, van echte aandacht voor hen. Aangezien hun werktempo waarschijnlijk nog steeds wat lager ligt dan gemiddeld en zij tegelijkertijd meer moeite hebben met druk die op hen wordt uitgeoefend, is het prettig als een docent zijn/haar gedrag naar de sensitieve puber toe wat matigt. Streng toespreken werkt misschien bij de andere pubers, maar sensitieve pubers schrikken hier van.
Het is belangrijk om tijdens de schoolperiode de ontwikkeling van het sensitieve kind in de gaten te houden. Gaat het sociaal emotioneel niet zo goed, of heeft een kind last van angsten, bijvoorbeeld faalangst, dan is het misschien nodig om het een cursus weerbaarheid te laten volgen. Ook een puber kan zich niet goed ontwikkelen als het niet goed in zijn/haar vel zit. Wees daar dus kritisch op. Zit het op het juiste schooltype en school, hoe gaat het met vrienden en vriendinnen, heeft het kind naast school nog tijd en energie voor andere dingen? Depressiviteit komt best veel voor bij pubers. Vooral pubers die zich eenzaam voelen of een slecht zelfbeeld hebben, zijn hier vatbaar voor. Pubers hebben allemaal periodes waarin ze zich wat somberder voelen, maar is het voortdurend en langdurig, trek dan aan de bel en zoek hulp.
Ben jij een sensitieve puber?
Als hoofdgevoelig kind, voelde je je waarschijnlijk al anders en emotioneler dan de anderen. Misschien hield je meer van rustige dingen, voelde je je sterk verbonden met dieren, dacht je al veel na over de dingen van het leven. In elk geval had je moeite met prikkels en is het je menigmaal teveel geworden. Misschien was je basisschooltijd moeilijk omdat je het te druk vond in de klas of was je onzeker of verlegen. Misschien ben je daardoor wel bang voor het leven op de middelbare school en die onvermijdelijke puberteit. Misschien wel omdat je de volwassenen die je kent niet zo positief zijn over pubers, en jij juist graag wil dat mensen je aardig blijven vinden. Je moet je hier echter niet teveel hierdoor laten leiden. Jezelf teveel aanpassen aan wat anderen willen, is niet goed voor je. Dat geeft nl stress en maakt je ongelukkig. Ook het losmaken van je ouders is misschien voor jou niet zo vanzelfsprekend omdat je het hen niet moeilijk wil maken. Voor je opgroeien is het echter nódig dat je een strijd aangaat met je ouders. Maar doe dat vooral op de manier die bij jouw past. Overigens is het ook niet goed voor de ouders als hun puber geen tegengas geeft, ze moeten jou toch los gaan laten en doen dat niet vanzelf.
In de puberjaren ben je gevoeliger voor emotionele ervaringen maar tegelijkertijd kun je ook veel meer verdragen. Dat lijkt misschien niet zo, maar een volwassene die zulke grote veranderingen in zijn leven doormaakt, zou hier ook grote moeite mee hebben. Je moet het vooral zien als een periode met veel mogelijkheden. Dingen die je als sensitief kind liever vermeed, kun je nu juist leuk vinden. Bijvoorbeeld harde muziek of een druk feest. Je kunt dus deze jaren meer hebben en daar kun je je voordeel mee doen. Maar maak het niet te gek. Je hebt nog steeds wel tijd nodig om bij te komen van al die prikkels. Neem dus toch voldoende rust. Was je altijd wel beetje een bangerikje, dan kunnen de hormonen van de puberteit je nu misschien het zetje geven om dingen wel te gaan durven. Het kan echter wel behoorlijk schrikken zijn. Al de nieuwe ervaringen geven wel veel prikkels en soms gebeuren er dingen waartegen je even niet bent opgewassen. Laat je er niet door afschrikken, ga niet teveel vermijden. Gelukkig heb je je ouders nog, en die heb je ook nodig! Heb vooral geduld met jezelf. Het komt vast wel goed.