Evolutionair gezien is gevoeligheid een nuttige eigenschap om bij een deel van de populatie te hebben. In kuddes bijvoorbeeld, houden de gevoelige dieren de omgeving in de gaten op mogelijk gevaar. In de menselijke geschiedenis waren hoogsensitieve personen waarschijnlijk de adviseurs, de wijzen, de sjamaans, de wetenschappers, de denkers, de dokters, de onderwijzers, etc. Veel kunstenaars en filosofen zijn sensitief.
Het percentage sensitieve mensen is in alle culturen gelijk. Wel zijn er grote verschillen in hoe er tegenaan wordt gekeken. In de westerse cultuur zijn de sensitieven de minst populaire mensen, in sommige oosterse culturen juist de meest populaire. Ofwel: In onze cultuur zijn sensitieve de Zeurders, in ander culturen de Wijzen.
Westerse cultuur
In onze westerse cultuur staat gevoeligheid min of meer gelijk aan zwakheid. Succes hebben in je leven is belangrijker dan zinvol bezig zijn. Uiterlijk is belangrijker dan innerlijk. Status is belangrijk. Prestaties bepalen de eigenwaarde. Succes wordt afgemeten aan je baan, de grootte van je huis of je auto, je vakanties, je vriendenkring en de hoogte van je salaris. Als je geen materiële zaken nastreeft of geen carrière najaagt, of als het je gewoon niet lukt, word je niet voor vol aan gezien. Het heeft waarschijnlijk te maken met het westerse idee dat met kennis en technologie alles maakbaar is. Grenzen vervagen of verzwakken, letterlijk en figuurlijk. The “sky is the limit”, alles kun je bereiken als je maar wilt. En lukt het je niet, dan is het je eigen schuld. Respect voor de medemens en de natuur is enorm afgenomen in de laatste halve eeuw terwijl tegelijkertijd de eisen die gesteld worden aan mensen enorm zijn opgeschroefd. Iedereen moet voor zichzelf kunnen zorgen en opkomen.
De grenzen zijn dus enorm opgerekt en degenen die niet mee kunnen rekken, worden niet voor vol aan gezien. Dit geldt voor ouderen, gehandicapten, (ex) zieken, en helaas ook voor veel sensitieve personen. Dat er steeds meer mensen (en zelfs kinderen) afhaken uit het snelle leven waarin ze alsmaar meer moeten, is dan ook niet verwonderlijk. Hsp’s* hebben door hun eigenschap relatief meer kans af te moeten haken, omdat ze onvoldoende de ruimte krijgen mee te draaien op hun eigen tempo en er door de communicatie-maatschappij nauwelijks nog momenten van natuurlijke rust zijn om even te ontprikkelen. Onze samenleving richt zich voornamelijk op de minder sensitieve groep omdat zij zich in een geïndividualiseerde maatschappij beter kunnen redden. Het leven is voor een hoog sensitief persoon dus vaak een hele uitdaging!
Gelukkig komt er langzaam ook wat tegengas op deze ontwikkelingen. De laatste jaren neemt de aandacht voor gevoeligheid, emotionele intelligentie en intuïtie toe. De groter wordende groep mensen die af hebben moeten haken en een andere koers gaat varen maakt dat er meer aandacht voor komt. De onderzoeken van E. Aron hebben hierin een belangrijke rol gespeeld in het bespreekbaar te maken van het onderwerp. Helaas dringt het nog nauwelijks door tot de minder sensitieve maatschappij. Men blijft het hardnekkig als hype en aanstellerij zien, ook om het hele probleem van kwetsbaarheid in de samenleving weg te stoppen en te negeren. Er gaapt een kloof. Bovendien komt er de laatste tijd door de verrechtsende samenleving juist weer steeds minder ruimte voor mensen die een beetje afwijken van de norm.
Mannen en vrouwen, invloed van vooroordelen
Er wordt ten onrechte vaak gedacht dat sensitiviteit een typisch vrouwelijke eigenschap is. Niets is echter minder waar!. Er zijn net zoveel mannen als vrouwen sensitief. Er zijn wel verschillen tussen sensitieve mannen en vrouwen door biologische verschillen. Zo hebben mannen van nature meer energie en zullen daardoor ook meer prikkels aan kunnen. Mannen raken daardoor minder snel overprikkeld en vermoeid. Als zij overprikkeld raken, uiten zij dat vaker in agressief gedrag terwijl vrouwen vaker emotioneel worden en gaan huilen. Dit zie je vooral in de kindertijd heel duidelijk. In onze cultuur wordt er van mannen verwacht dat ze flink en stoer zijn, de leiding nemen i.p.v. af te wachten en mogen zij niet emotioneel of gevoelig zijn. Gevoelige mannen zijn watjes. Om die reden lopen hsp-mannen veel minder te koop met hun gevoeligheid dan vrouwen. Vrouwen mogen gevoeliger zijn en omdat vrouwen ook een sterkere behoefte hebben om over gevoelens te praten, lijkt het dat alleen vrouwen hoog sensitief zijn. Het nadeel is wel dat vooral mannen hun eigen gevoeligheid wegstoppen of ontkennen, wat psychische klachten tot gevolg kan hebben.
Omdat in onze cultuur gevoeligheid wordt gezien als een typische vrouwelijke eigenschap, worden gevoelige mannen geen “echte mannen” gevonden. Veel hsp mannen zijn bovendien door hun vader “gehard” om hen beter op de maatschappij voor te bereiden. Of ze hadden te maken met een moeder die weliswaar hun gevoeligheid waardeerde maar naar buiten toe zich schaamde voor de gevoeligheid van haar zoon. Ook veel vrouwen hebben het gevoel geen volwaardige vrouw te zijn door hun gevoeligheid. Voor vrouwen geldt immers tegenwoordig dat ze hetzelfde moeten kunnen als mannen als het gaat over werk en carrière. Een ideale vrouw is aantrekkelijk, onafhankelijk, flexibel, sterk en zelfstandig. De meeste hsp- vrouwen kunnen hieraan nog minder voldoen dan niet hsp-vrouwen en voelen zich daardoor vaak een tweederangs vrouw.
Naast hoe de maatschappij tegen jou als sensitief persoon (man/vrouw) aankijkt, is het ook van belang hoe je zelf tegen jezelf aankijkt. Je eigen zelfbeeld bepaald ook hoe je aankijkt tegen andere hsp’s, maar ook tegen mannen of vrouwen in termen van stereotype eigenschappen. Het zelfbeeld wordt gevormd in je jeugd en wordt in grote mate bepaald door de vooroordelen waarmee je bent opgegroeid. Omdat vooroordelen die met gevoeligheid samenhangen en met die van mannelijkheid/vrouwelijkheid overlappen, loopt de invloed van de verschillende vooroordelen door elkaar.
Superman of Supervrouw
Als je opgroeit, ontwikkel je strategieën om om te gaan met je gevoeligheid. Dat geldt meestal in extremere mate voor hsp’s omdat zij vaak hardnekkig blijven proberen te voldoen aan de verwachtingen die onze cultuur hen oplegt. Hsp’s leven daardoor nogal eens een zodanig aangepast leven dat hun eigen behoeften onvoldoende worden gevoed. Zij proberen hun zwakheid te compenseren door “supervrouw” of “superman” te zijn door bijvoorbeeld te proberen alles beter dan perfect te doen. Of zij staan zichzelf slechts de grenzen toe van in hun ogen normale mensen en gaan daardoor continu over hun eigen grenzen heen. De eisen van buitenaf zijn enorm dus de hsp wordt a.h.w. grenzeloos. Maar dat houdt niemand vol omdat het doodvermoeiend is. Er ontstaat op den duur intern zoveel spanning dat er lichamelijke of psychische klachten ontstaan zodat ze er letterlijk ziek worden. Hierdoor komen zij relatief vaak buitenspel te staan in onze maatschappij terwijl zij mèt hun eigenschap ook heel waardevol kunnen zijn.
*hsp: Hoog Sensitief Persoon